"Урланд зочилъё"  булангийн бидний энэ удаагийн зочиноор Герман улсад уран бүтээлээ туурвин, сүүлийн 20 жил Германд гэр бүлийн хамтаар амьдарч буй Монгол уран бүтээлч Цэндийн Ган-Эрдэнэ уригдан, урлагийн амьдрал уран бүтээлийнхээ талаар дотно яриа өрнүүллээ. Бидний ярилцлага онлайн хэлбэрээр явагдаж дууссан ч бүтэн цаг үргэлжлэх болно Германы урлагийн зах зээл, худалдан авагчид, урлаг сонирхогчид мөн уран зохиолчдын урлаг, амьдралын хэв маягийн талаар олон нийт ярилцаж байна.  

Тансагдаагүй урлаг дахь “Усны тусгал”

Ярилцлагын хамгийн эхэнд та хэрхэн уран бүтээлч болох талаар, мөн уран бүтээлч байхын тулд үүнийг хийх ёстой гэдгийг золиослохын тулд үүнийг хэрхэн яаж хийх талаар ярилцаж болно уу?  Золиос гэж тодотгож байгаа бусад хүмүүс уран бүтээлчдийг, зураачдыг зүгээр л дуртай зүйлээ хийгээгүй, өөрийгөө зовоогүй, зураг нь өөрөө зарагдаад байгаа нь харагддаггүй. Өнөөгийн уран бүтээлч байхын тулд нэг талаараа асар их золиослох боломжтой, урлагтаа үнэнчээр хандаж байгаа нь тун амаргүй зүйл юм. Энэ талаар таны бодол?

2001 онд ДУДС сайн төгсөөд, тэр жилүүдэд үргэлжлүүлэн сурах гэж Германд ирсэн байсан. Тухайн үед манай герман багш “Уран бүтээлийг хэрхэн сайхан зохицуулах вэ” гэж хэлсэн юм. Яг энэ үгийн цаад нарийн агуулгыг өнөөдрийг хүртэл үргэлжлүүлэн хөгжүүлэх уран бүтээлээрээ амьдрахдаа гүн гүнзгий ойлгосон. Зөвхөн уран бүтээлээрээ амьдрана гэдэг асар их тэвчээрийг хариуцаарай. Анх энд ирээдүйн анхны гурван жил хамгийн хүнд үе байсан. Эндэхийн Академи манай Дүрслэхийн сургуулийн системээс сөрөг ондоо. Намайг ДУДС д Нарангэрэл багшийн ангид сурч байхад орос суурьтай, сонгодог хэв маягийн бидэнд хэвлүүлж болно. Манай Германд анх ирээд би яг хаана ирчихэв ээ, энд ирэх хэрэг болно уу л гэж бодсон. Эхэн ирээдүй би эндэхийн ирээдүйг ойлгохгүй байсан. Аажим аажмаар хүн бүрт газар, өөр бусад улсад амьдарч буй соёлын талаар, урлаг болон нийгмийн тогтолцоог маш сайн сурталчлах, судлах хэрэгтэйг ойлгосон. Хэр хүн өөрийгөө “Би энд гадны хүн” гэсэн утгыг илэрхийлж болохгүй. Германд академид сурахад миний хувьд хамгийн их өгөөжтэй  байсан зүйл нь урлагийн түүхийн хичээл, шинжлэх ухааны талаархи семинарууд, шүүмж лекцүүд байсан. Энэ бол цаашдаа бүтээлийн бидний их амжилтанд хүрсэн. Товчхондоо хүрэх би монголд сурсан сургуулиасаа мастер ажиллуулахын тулд хэрхэн яаж дамжуулахыг хэрхэн яаж гүйцэтгэх, хэрхэн бүтээлийн концепци боловсруулахыг сурсан. Техник, арга барил бидний зөвхөн миний туслах материал, хамгийн гол нь сэтгэхүй.

Таньд болимоор санагдаж байсан үе үе би юу? 

Байлгүй яахав / инээв /  яг ид оюутан байх үед охин маань төрсөн. Эхнэр бидний бас оюутан, гадаадад хоёулаа оюутан тэгээд нялх хүүхэдтэй болоход санхүүгийн хувьд бэлэн байх ёстой байсан. Тухайн үед оюутан болохоор бүтээлээрээ амьдрах боложгүй байсан. Өөр өөр ажил хийж байрныхаа түрээсийг төлж, гэр бүлээ авч байсан. Энэ нь бусад хүмүүст ч хамааралгүй байдаг асуудал юм. Хэцүү үеүүд байсан ч ч бага багаасаа зураг зурж, зураач л болно гэж үзэж, давамгайлж байна.  

Уран бүтээлчдэд дор хаяж эхний 15 жил тэр чигтээ сорилт гэж бодогддог, Таны арга барилыг олж авах, тодорхой түвшний сонголтыг хийхдээ үнэлэх талаар ... Та Таны хувьд?  

Уран бүтээлч хүнд хамгийн чухал зүйл бол үнэлэмж. Бүтээлийг нь нийгэмд үнэлж байгаа үнэлэмж маш чухал. Миний бодлоор уран бүтээлч хүн олон төрлөөр туурвиж, олон янзын туршилтыг хийхээс илүү их зүйлийг хийхээс өөр аргагүй болно. 

  Яг энэ тал дээр манай монголд артистууд бидний сайн ойлгогдож байгааг анхаарах хэрэгтэй. Иймд ойлгочихсон, бүтээлээ туурвиад буй нийгэмд үнэлэгдэж буй үнэ цэнийг үнэлж, үнэлж байна. Бүтэн цөөхөн. Миний ярилцлагаанаар нэг байгууллагад туслах болно. 

Миний бодлоор энэ нь хэтэрхий эдийн засгийн засаг харсантай холбоотой болсон уу. Одоо юу бол миний л бодол. Яг л хийдэг зүйлээ хийгээгүй л байх нь чухал. Өнгөц мэдлэг нэг л зүйлээ хийж байна гэх мэт цаанаа анатомийг судалж байгаа хэрэг. Зөвхөн хүнээр төсөөлөөд бодоход нэг хүнийг бүтээгээд байна гэсэн үг. Нэг л удаа хийх боломжтой байх жишээтэй.   

Таны Германд очоод анхны анхны үзэсгэлэнгийн талаар?

Анхны үзэсгэлэн бидний их гоё болж байсан. Анх Мюнстер хотод ирээд 2 жил болж байсан. Энд байгаа Сараа гэж эгчийн бидний хамт ажилладаг герман найзын гэрийнхээ гаднах цэцэрлэгт үзэсгэлэн гаргах тухай санал өгсөн байна.  Зүгээр л гадаа, айлын цэцэрлэгт, мольберт дээр зургуудаа тавьчихсан их энгийн үзэсгэлэн болсон. Тэр надад надад гоё дурсамж үлдээсэн. Тухайн үед миний ажилчид их зүйлийг анхаарах ёстой. Монгол уран бүтээлч гэдэг өнцгөөс нь ирсэн зочид их сонирхож байсан. Ягаан бол цөөхөн байдаг. Монголын урлагийг энд танигдаагүй урлаг гэж ярьдаг.  

Танд германд хамтарч ажиллах галерей болон куратор өөр арт диллерээр ажиллаж байгаа байх. Хэр урт суралцах болно хамтарч, ямар зарчимаар ажиллах вэ?

  Энд агент агент гэж хэлдэг. Надад хамтарч ажиллах санал өгөх боломжтой галерейст / агент / тайгаа 20 жил байх боломжтой 30 жил, аль болох урт хугацааны хамтарсан үйл ажиллагааг явуулах боломжтой. Германд ерөнхий нэг сая хоёр зуун зууны уран бүтээлч бий. Үүнд хөгжимчид, бүжигчид, зураачид гээд бүх багтаж байна.  Дээр нь 130 мянгад дүрслэх урлагийн ажлыг хийж байна. Дэлхийээс зөвхөн 10% нь уран бүтээлээрээ амьдардаг. Миний хувьд зөвхөн уран бүтээлээрээ амьдардаг, үүндээ баяртай байдаг / инээв /.

Зөвхөн бүтээлээ туурвиад амьдрахад таньд ямар сургалтын талууд бий болдог вэ?

Артист байна гэдэг нь зөвхөн бүтээлээ хийхээ болихгүй бүх л тал дээр ажиллах хэрэгтэй. Энд артистууд нэг хүний ажлыг эрхлэх аж ахуй эрхлэх татварын бүртгэлтэй байдаг. Зарсан бүтээл бүрээс эх орондоо 7% -ийн татвар төлж байна. Мөнгөн жилийн нийт орлогоосоо эхлээд тодорхой хэмжээний төлбөр тооцооны татвар төлж байна.  

Германд ерөнхийдөө бүтээлийн ямар үнэлгээний системтэй байдаг вэ?

Фактор үнэлгээ гэж бий. Энд ерөнхийдөө их дэлгэрсэн. Хэмжээгээр үнэлэгддэг гэж хэлж болно. Өргөнийг өндөртэй нь нэмээд үржүүлж нэг үнэлгээ өгөх боломжтой. Энэхүү бүтээлийг зарцуулах хугацаа, техник, арга хэмжээ, бүтээлийн онцлогийг харгалзан үзнэ үү. Фактор үнэлгээний ерөнхий суурь гэж ойлгодог. Бүтээлийн үнэлгээний хамгийн чухал ажил хийх бас нэг зүйл нь уран бүтээлчдийн концепц дээр хэр урт хугацаанд ажиллаж байгаа вэ гэдэг нь их чухал юм. Худалдан авагчид үүнийг хүлээн авч авалт хийдэг. Үнэлгээ бол зураачийн урлан дээр ч галерей дээр ч яг иймхэн. Нэг л үнэлгээгээрээ байдаг. Энд хамтран ажиллах шөнө, байгууллага, куратор, галерейнхаа үйл ажиллагааг хүндэлж, харилцан итгэлцэл дээр хамтран ажиллах. Иймэрхүү галерей дахь болон урлан дахь үнэлгээ яг ийм байх нь чухал.  

Монголд уран бүтээлчид галерейнуудтай хамтран ажиллаж, ямар ч төрлийн гэрээ хийснээс хойш зарагдсан бүтээлээс авах ашгийн хувь нь 30-50% байдаг. Харин германд галерей нь 50% ийн комиссын хувь хэмжээг ашиглаж буй уран бүтээлчид ямар нөхцлүүд бий болдог вэ?

50% ийн гэрээтэй тохиодолд уран бүтээлчээс нэг цент ч гарахгүй. Тухайн галерей үзэсгэлэнтэй холбоотой бүх шаргал гаргана. Энд бол зураачид нь галерейн зааланд түрээс төлнө гэсэн ойлголт өгөх болно. Ийм асуудалоор ажиллавал ирээдүй байхгүй. Уран бүтээлчид нь өөрөөрөө галерейгаа сонгоод, зааланд түрээсийн төлбөрийн үзэсгэлэнгийн боломжуудыг хэлж байна л даа. 

Таны хувьд хамгийн уртдаа хэдэн жил арт агентлаг ажилласан бэ? 

10 жил. Би  Мюнстер хотод амьдарч байна. Тэр талаа ч тэр мөн мөн санаа бодлоо хуваалцаж байна. Энд урлагт дуртай, уран бүтээлчдийг дэмжиж, бүтээл худалдаж авах сонирхолтой хүмүүс маш их би. 50км ийн радиус дотор нэг л галерей байдаг. Энэ бол эндэхийн бичигдээгүй хууль. Одоо үүнд бүх хүмүүс хүндэтгэлтэй ханддаг. Галерей нь нэг талаасаа бизнесийн байгууллага ч бүхэлд нь дэлгүүр уран бүтээлчдийг дэмжиж, ирж, хөл дээр нь зогсоход тусалдаг байгууллагууд.  

Таны ярианаас соносоход та монгол сургуулиа төгсөөд шууд харь нутгийг зорьсон, эх орондоо бүтээлээ туурвиж болно. Хойшид эх орондоо бүтээлээ туурвиж амьдрах бодол, төлөвлөгөө байгаа юу? 

Ийм бодолгүй яахав. Дуусгах уран бүтээлч хүн бүхэлд нь өсч явна. Миний хувьд би ид хийж байна, тархи хариуцагч насан дээрээ байна. Бидэнд урлаг байдаг, ойлгодог, хүлээж авдаг тэр л халуун цэг дээр ажиллаж байгаа, бүтээх нь олон талын талтай. Би германд суурин амьдардаг ч яг германд байдаг бөгөөд энэ нь харьцангуй цөөхөн байдаг. Жил бүр 2 сарыг монголд өнгөрөөдөг, өөр өөр улсуудруу хоёр гурван сараар аялах нь олонтаа. Үндсэндээ жилийн 6 сар нь л германд байдаг.   

Ковид-19 өвчин гарсанаас хойш Германд урлагийн бүтээлийн авалтанд хэрхэн нөлөөлсөн бэ?

Үзэсгэлэнгүүд бол цаашид гарахгүй болсон, одоо л дөнгөж буцаад үзэсгэлэнтэй арга хэмжээг зохион байгуулах боломжтой болж эхэлж байна. Цуглуулагч нар бидний хувьд ч бүр зорьж ирж бүтээл худалдаж авах нь нэмэгдсэн. Үнэхээр их талархалтай байгаа. 15 жилийн өмнөх үеэс оюутан байхаас л надад хэлж өгөөрэй бүтээлүүдийг минь үнэлж, худалдан авагчид үйлчлүүлэгчид байдаг. Бидний хүмүүс зорин ирж чи яаж байна, гайгүй юу гэж хэлээд бүтээл авч байна. Энд уран бүтээлчдийг өндрөөр үнэлж, хүлээж аваарай. Нийгэмд яг л хоол хүнс шиг хэрэгтэй болсон. Нийгэм нь өөрөө ийм түвшинд хүрэхийн тулд хөгжүүлчихсэн.  

Урлагийн зах зээл нь том, худалдан авагчид болон нийгэмд урлаг болон уран бүтээлчдийг өндөр түвшинд хүлээж авах, урлагийн менежментийн нарийн системтэй бүтээлийг худалдан авах, нийгмийн хариуцлагын хүрээнд ухамсарлах нийгэмлэг, амьдрагч уран бүтээлч Ган-Эрдэнэ таны танил болсон манай монголын уран бүтээлчдэд байгаа манай албаны тал нь юу вэ?  Таны өнөөгийн 20 жил амьдарч буй нийгмийн өнөөгийн Монголын нийгэм хоёрын хооронд ялгаа үргэлжлүүлж байна.  Энэ тал дээр таны хувийн бодол?

  Манай монгол уран бүтээлчид маш чадварлаг. Бидэнд үндсэн бодлого хэрэгтэй байна. Энэ бол заавал улсаас хийж байгаа бодлого биш.  Жишээ нь германд Соёлын нийгэмлэгүүдийн Нэгдсэн Холбоо гэж бий. Үүнд нийт найман нэгдсэн холбоо байдаг. Үүнд дотроо бүрэн хөгжим, бүжиглэх бас багтдаг. Дүрслэхийн урлагийн салбар хариуцсан нь дүрслэх урлагийн зөвлөл гэх мэт. Салбар салбар зөвлөлийн нэгдсэн журмаар үзэсгэлэн зохион байгуулах, санхүүгийн тал дээр уран бүтээлчдэд туслах түвшний үйл ажиллагааг явуулдаг. Үүнээс гадна дэг журамтай, системтэй үл хөдлөх хөрөнгийн урлагийг хөгжүүлж, гадаадад хүчтэй хүргэх боломжтой. Урлагийн дэлхийн сиситем нь нэгдсэн журмаар ажиллаж чадах нь чухал.  Германд хот болсон өнөөгийн урлагийн холбоотой, 

Урлагийн зөвлөлтэй байдаг. Заавал заавал улсын биш хувийн байгууллага ч байж болно. Харин олон нийтийг хамарсан үйл ажиллагаа явуулдаг. Мөн үзэсгэлэн багадаа 30 хоног дэлгэгддэг. Гэхдээ манай монголд дараа нь бага зэрэг үзэсгэлэнтэй байж болно. Энэ нь төдийлөн үр дүн багатай байдаг.  Үзэсгэлэнгийн гол зорилго нь хэд хэдэн цуглуулагчдад үзүүлэв. Тэр дундаа нийгмийн дунд үеэс давтагдашгүй хүмүүсийн оролцуулж, урт хугацааны нийгэмлэг болон үзэгчдийг бэлтгэх нь чухал зүйл болдог. 

Уран бүтээлч байна гэдэг нь зөвхөн бүтээлээ хийж л урландаа суух бус олон зүйлийг хийх ёстой. Хүмүүстэй харилцах харилцаанаас өгсүүлээд татварын мэдлэгтэй байх ёстой. Татварын хууль сайн мэддэг байх тун чухал. Үүнээс гадна танилын хүрээгээ тэлж, харилцаагаа өргөжүүлж, өмнөх харилцагчидтайгаа харилцаагаа бататгаж байх нь мөн л чухал юм. Ерөнхийдөө нэг жижиг компани шүү дээ. Бүх санаа бодлыг боловсруулж дэс дараатайгаар хийдэг.  

Өнгөрсөн 20 жилийн урлагийн уран бүтээлээ тасралтгүй туурвихдаа таны хамгийн ихээр авсан зүйлийг юу вэ? Ирэх 10 жилийн бэлтгэл Ган-Эрдэнэ гэдэг уран бүтээлч юу гэж төсөөлж байгаа вэ?

Энэ бол хамгийн чухал сэдвүүдийн нэг юм. Дараа уран бүтээлч хүн бүр үргэлж өсч, хөгжиж байхыг эрмэлздэг. Миний хувьд 2 жилээр бүх ажилаа төлөвлөдөг. 2022 он, 2023 оны үзэсгэлэнгүүд ерөнхийдөө төлөвлөгдсөн. Ирээдүй уран бүтээлчийн карьер хурдтай өсөхөөсөө илүүтэйгээр, шат шатаар аажмаар дээшлэх нь илүү бат бөх гэж үзэж байна.  Би яг энэ зарчмыг баримталдаг. Энэ удаад 50,60,70 насандаа нэг тийм байна даа гэсэн алсын төлөвлөгөө бодож байгаа бол, хурдан хугацаанд амжилтанд хүрэхийг хүсч байна. Яг бүтээлийн үнэлгээний тал дээр нягт нямбай хандах хэрэгтэй. Гэнэтийн бүтээлийн үнэлгээ хэт өссөнөөс хойш болж буй үйлчлүүлэгчдийг алдахаас гадна их би. Ийм байдлаас болж унасан уран бүтээлчдийн бодит жишээ ч байдаг. Энэ бол тал дээр маш их байх ёстой.  

Өнөөдрөөс эхлэн уран бүтээлч болохоосоо өмнө юуг олж авсан бэ? Мөнгөн өдөр 20 жилийн хугацаатай германд биш монголчууд ямар байх ёстой талаар бодож үзэх уу?

Би 2010 оноос хойш үргэлжлүүлэх боломжтой бүтээлээ хийж байна. Энэ үнэхээр үнэхээр бүтээлдээ л үнэнч байх юм байна, бидний л сайн ойлгосон. Бүтээл гэдэг нь өөрийн гэсэн орчин үеийн амьдралыг хэлэх гэсэн ертөнц юм. Би бол дамжуулагч. Бүтээл бидний ирээдүйд дамжуулах боломжтой, бусдад хүрдэг. Үүндээ би хүндэтгэлтэй байх нь чухал гэж үзэж байна. Би мөнгө олъё гэж бүтээл хийвэл үүнийг хийх боломжгүй. Уран бүтээлч хүнд өгөгдөл цаанаасаа байдаг. Энэ бол бэлэг, тэр болсон бас ирээд байгаа зүйл биш. Хэзээ нэгэн цагт би маш их хариуцлагатай хандаж байгаарай 10 жилийн дараагаар нь бүтээлээ хийхдээ сурч, танилцууллаа. 

Цаг зав гарган Арт Код-той илэн далангүй ярилцсан уран бүтээлч Ган-Эрдэнэ таньд баярлалаа. Таны уран бүтээлд амжилтын дээдийг хүсье ...

Ярилцсан:

Тэмүгэ.Э